Америкалық демократияның сиқы
Баяғыда, кеңес кезеңінде «Социалистік Қазақстан» газетінің бетінде «Азат дүниенің сиқы» деген айдар болушы еді. «Азат дүниесі» – капиталистік қоғам. Мақсаты коммунизм құруға негізделген біздің социалистік қоғамның антогонистерін, яғни қарама-қарсы жақтағы бәсекелестерінің қит еткен нәрселерін түйреуіштің ұшына іліп алып, сын садағын туралап ату болатын. Біздің бас басылым капиталистерді көбіне оны жоғарыдағы рубриканың аясында іреп жатушы еді.
Кейін Одақ ыдырап, республикалар жекелеген пәтерлерге бөлініп кетіп, ешқандай да коммунистік қоғамның болмайтынын өзіміз ашық айта бастаған кездері жаңағыдай «сиықтарға» миықтарымызбен күле қарайтын күйге жеттік. Сонда бізге «азат дүниенің сиқы» деген әшейін бір әрсіз әжуа секілді болып көрінетін.
Бірақ сол кекесіннің көлеңкесінде де келбет бар екеніне кейінгі кездері көзіміз жете бастағандай болып жүр. Бұған осы күндері АҚШ-та өтіп болған президент сайлауының қорытындысы да бір айғақ сияқты. Сайлау деген дүрбелеңнің қай елде де айтыс-тартыссыз, дау-дамайсыз өтпейтіні белгілі. Оның мысалы мың-мың. Бірақ өзін «әлемдегі ең демократиялы ел» санайтын Құрама Штаттардағы сайлау жүйесінің әрі өте күрделі, шым-шытырық, әрі қитұрқылы, илемелі екенін жаһан сарапшылары мен саясаттанушылары баяғыдан айтып келеді. Дегенмен, бұл тұжырымда шындық бар екеніне енді дендеп көзіміз жете түскен тәрізді.
Осы жерде Ресей президенті Владимир Путиннің бұдан бірнеше күн бұрын АҚШ-тағы президент сайлауы туралы сөз болғанда, «біз Америка халқының кез келген таңдауымен келісеміз» дегенін сыпайылықтың ғана белгісі санап, қоя салып едік. Бұдан сайлауда кім президент болып сайланса да, біз сонымен сыйласып, жұмыс істейміз деген ишараны аңдадық. Алайда, сол сайлаудың ақыры қалай болып кетті? Сайлау өтуін өтті, бірақ АҚШ-та билік үшін талас әлі тоқтамай тұр. Бұдан бірер күн бұрын, шешуші Пенсильвания штатында жеңіске жеттік деген масайрау мәзіретімен үміткер Джо Байден бастаған демократтар жағы өздерін жеңдіге санап, тойды бастаған. Оларды бірнеше ықпалды бұқаралық ақпарат құралдары қолдап, тойдың отшашуына шырақ қоса түсті.
Бірақ бұл шынында солай ма еді? Біз қазір бұған айтарлықтай күмәндіміз. Олай дейтініміз, барлық штаттарда дерлік дауыс беру барынша өрескел жасырып-асырып жазу тәсілінің ұраны аясында өткен. Мәселен, пошта арқылы дауыс беріп, Джо Байденді қолдағандар қатарында «өлі жандар», яғни бүгінде өмірде жоқ кісілердің аты-жөндері толып жүр екен. Поштамен дауыс бергендердің басым бөлігі, тіпті түгелге жуығы, құданың құдыреті, әлдеқандай бір сиқырлы таяқшаның күшімен Байденге дауыс берген болып шықты. Олардың арасында өліктердің үлес салмағы да көп. Шамамен алғанның өзінде мұндайлардың қатары 2 миллион адамға жетіпті. Ал бұдан әрі қазбалай берсе, Гогольдің кейіпкерлерінің саны бұдан да артып кететін түрі бар. Бұлардың 1,8 миллионын Американың Judicial Watch компаниясы анықтаған. Осылайша, көптеген штаттарда дауыс бергендер саны сайлаушылардың санынан әлдеқайда асып түскен. Мәселен, Алабама штатындағы Лаундес округінде дауыс беру 130 пайызды құраса, Аляска штатында орта есеппен 111 пайыздан келген. Сол сияқты бұл көрсеткіштер Джорджия штатының Браян округінде – 118, Айова штатындағы Даллас округінде 115 пайыз болған. Ал мұндай деректер өте-мөте көп.
Тағы бір мәселе, сол сайлаудың алдында президент Дональд Трамптың алда тұрғаны айқын еді. Сұрау салулар соны көрсеткен. Тіпті негізгі дауыс беру жүріп жатқан 3 қараша күні оның Калифорния мен Нью-Йорктен басқа штаттардың бәрінде жеңіп тұрғаны белгілі-тін. Сол кезде Трамп: «Енді ол бізге қуып жете алмайды» деген-ді. Бірақ ақыры мынадай топалаң болып жатыр.
Сол кезде сайлаудағы алаяқтықтар жайлы тікелей эфирде сөйлеп тұрған Трамптың сөзін елдегі тоғыз жетекші телекомпанияның жетеуі сол бойда үзіп жіберіп, тоқтатып тастады. Мұның астарында не жатыр? Мұның бәрі Джо Байден бастаған топтың сол жеке компанияларды сатып алғанын байқатады.
Міне, Америка демократиясының сиқы осы. Бұдан бірнеше күн бұрын АҚШ-тағы сайлауды Қытай билігі де, Беларусь президенті Лукашенко да сынға алып еді. Бұларға да күле қарадық. Жығылып жатып, сүрінгенге күлгендеріне күліп, бас шайқадық. Бірақ өздері жетіспей тұрса да, солардың айтқандарының да тұздығы бар екенін мойындауға тура келер еді.
Дегенмен, Дональд Трамп әшейіннен әшейін жеңіле салайын деп тұрған жоқ. Мына даудың соңы сотқа барып тірелетін сияқты. Сонда іс басындағы президенттің жеңіп шығуы да мүмкін. Не қайта сайлау өтіп қалуы ғажап емес. Әйткенмен, мынадай махинация мен алаяқтықтар қанша сайлау өтсе де қайталанатыны анық.
Енді әліптің артын бағайық. Бұдан әрі не болатынын әзір ешкім білмейді.
Мүмкін, Американың демократиясы да осы шығар.
Кім білсін…
Ержан УӘЙІС,
Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері
