Жүрек ауруларын жазатын жалғыз дәрі
Қазақ вундеркинд-студенті миллиондаған адамның өмірін сақтап қалуы ықтимал қан тамырларын тазалау жөніндегі еңбегі жарияланғанна кейін қамауға алынған еді.
Ол қамаудан босап шыққаннан кейін қан қысымын емдеу мен инсульттан немесе инфаркттан ерте қайтыс болып кетудің алдын ал тәсілдерін ашқаны үшін елдің жоғары медициналық марапатын алды.
2019 жылдың көктемінде Еуропа кардиологтарының конгресінде адам сенбес, күтпеген оқиға орын алды. Бүкіл зал мінбеде сөйлеп біткен адамға 10 минут бойы табандарынан тік тұрып, дүркірете қол соқты. Ол қазақ студенті Азамат Исабаев еді. Вундеркинд-студент бұл жиында гипертонияны емдеуге мүмкіндік беріп, қан қысымынан болатын инсульт пен инфарктің алдын алатын керемет бір формуланы пайдалануды ұсынды.
Иә, Исабаев аталмыш сырқаттарды болдырмаудың өзгеше жолдарын алға тартты, ал Қазақстанның ғылыми құрылымдары оны жүзеге асыруға кірісіп кетті. Жүрек институтының, Ахметов атындағы ұлттық университеттің, Кардиология институтының мамандары осыған байланысты дәрілер жасаумен шұғылданды. «Кардиталь» деп аталатын сол препарат қазір дайын болды. Оның көрсетіп жатқан нәтижелері де керемет.
Енді жаңа препарат миллиондардың өмірлерін қалай сақтап қалады, Қазақстан азаматтары оны жеңілдетілген бағамен сатып ала ала ма, – бұл туралы төменде сөз болады.
Тілші: Азамат, сіз қазір әлемдегі медицина институттарында оқитын ең ақылды он студенттің қатарына кіресіз. Ал сіз неге тап осы гипертоника мәселесімен айналысқанды жөн көрдіңіз?
Исабаев: – Көпшілікке бұл туралы оншалықты бір айтқым да келе бермейді, бірақ бұған себеп болған – менің жеке мәселелерім. Бұдан бірнеше жыл алдын менің анам гипертониядан қайтыс болды. Басында бәрі жап-жақсы сияқты еді, бірақ сосын ұйықтап жатып инсульт алып қалды да, қатты азапқа түсіп, жантәсілім етті. Осылайша аяқ астынан жоқ болып кете барды. Бір кездері әжем де осылай қайтыс болған-ды. Сол кезде мен көтеріңкі қан қысымы мен оны емдеуге қатысты ізденіс жұмыстарымды бастадым. Ал дәріханаларда сатылатын таблеткалардың көпшілігінің еш пайдасыз, тек қан тамырлары мен жүректі одан әрі құрта беретін химия екенін түсінген кезімде естен танып қалғандай күйде болдым. Менің анам болса, оларды күн құрғатпай ішіп тұратын.
Соңғы үш жылда мен бұл тақырыпқа түгел берілдім. Шынын айтқанда, қазір жұрттың бәрі айтып жатқан гипертонияны емдеудің жаңа тәсілі менің диплом жұмысын жазу үдерісімде пайда болған еді. Мен сол кезде өзімнің әлдеқандай бір жаңалық ашқанымды түсіндім. Бірақ ол әртүрлі құрылымдар арасында осыншалықты қызығушылық туғызады деп ойламаппын.
Тілші: Сіз сол жаңалықты жариялаған бойыңызда қамауға алындыңыз ба?
Исабаев: Иә, менің конференцияда сөйлегенімнен 3 күннен соң. Бақытыма орай, соған дейін Ахметов атындағы ұлттық университеттің қызметкерлері менімен хабарласып үлгеріп еді. Олар күштік құрылымдар тарапынан орын алған мына жағдайдан алып шығуға көмектесті.
Тілші: Бұдан кейін мұндай проблема болған жоқ па?
Исабаев: Проблема болған жоқ, бірақ формуланы сатып алуға ұмтылу әрекеттері орын алды. Менің емдеу тәсілім жайында жарияланымдар шыққан бойда идеяны сату туралы ұсыныс білдіріле бастады. Бірінші әлдеқандай бір француз шығып, 120 мың еуро ұсынды. Ең соңғысы америкалық фармацевтикалық холдинг шықты, ол 35 миллион доллар төлемекші болды. Қазір телефон нөмірімді ауыстырып алдым, әлеуметтік желілерге кірмеймін, себебі, барлық арналар арқылы хабарласып, формуланы сатып алуға әрекет жасайтындар толып кетеді.
Тілші: Бірақ, маған белгілісі, сіз сонда да формуланы сатқан жоқсыз ғой?
Исабаев: Иә. Бәлкім, бұл тым қатты да естілер, бірақ мен оны шекараның арғы бетіндегі біреулердің табысқа кенеліп қалулары үшін ойлап тапқан жоқпын. Егер мен формуланы сатсам не болар еді? Олар патент алып алады да, басқаларға бұл формула бойынша дәрі шығаруға тыйым салады, сөйтіп, дәрінің бағасын аспандатып жібереді. Мен жас болсам, жас шығармын, бірақ нақұрыс емеспін. Әлгіндей етсем, қазақстандықтар бұл дәрімен мүлде емделе алмас еді. Маған шетелдік дәрігерлердің бірі мұндай препарат кемінде 3 мың доллар тұруы керек екенін айтты. Бұл ешқандай қисынға соқпайды. Қазақстанда кім оны осынша бағаға сатып ала алады?
Сондықтан маған мемлекет атынан Қазақстанның ұлттық препаратын жасап шығару жөнінде ұсыныс түскенде, мен оны бірден қабылдадым. Біз Жүрек институтының, Ахметов атындағы ұлттық университеттің және Кардиология институтының үздік мамандарымен бірге жұмыс істедік. Бұл бір ғажайып нәрсе болды. Қазір препарат өзінің клиникалық сынағынан өтіп болды, енді адамдарға жол тартуға дайын тұр.
Препаратты жасауды мемлекет тарапынан Жүрек институтының басшысы, Қазақстандағы ең танымал кардиолог Дамир Ибраев үйлестіріп отырды. Біз одан жаңа препарат туралы және осыған байланысты жоспарлар туралы айтып беруді өтінген едік.
Тілші: Мұндағы Азамат Исабаев идеясының мәні неге тіреледі? Ол гипертониядан емделуге шын мәнінде көмектесе ме?
Ибраев: Азаматтың идеясы – қан қысымын тұрақтандыруға апаратын жаңа жол. Ал бұрынғы препараттар қалай әсер етуші еді? Олар қан тамырларын күштеп кеңейтіп, қан қысымын түсіріп беретін. Мұның салқыны қан тамырлары мен жүректі жарымжан етіп, әр ішкен сайын адамды инсульт пен инфаркттан өлуге жақындата түсетін. Бірақ олар гипертонияның негізгі себебі – ұсақ артериялардағы көмірқышқыл газының көптігін кемітуге әсер ете алмаушы еді. Сол проблема әлі де солай жалғасып келе жатыр, бұған қоса, мұндай препараттарды әр қолданған сайын жағдайды ауырлатумен келеді.
Азаматтың идеясы майда артерияларды көмірқышқыл газынан тазартып, гипертонияның ілкі себептерін алып тастауға жол ашады. Бұл гипертония жаңа басталып келе жатқан болса, оны толық емдеп шығуға мүмкіндік береді. Бірақ қан тамырлары әбден бүлінген, жүрегі нашар жұмыс істейтін және қан қысымының жоғарылығы қалыпты жағдайға айналып кеткен адамдарды толық жазып шығару қиынға соғады. Сол себепті де оның гипертонияны кез келген кезеңінде жазып шығаратын тиімді препарат жасауды ұсынатын формуласы төңірегіне топтастыру үшін дәрігерлер мен медицина мамандарының осыншалықты орасан зор көлемі керек болды.
Тілші: Гипертония іс жүзінде соншалықты қауіпті ме? Бұл деген жай ғана жоғары қан қысымы емес пе?
Ибраев: Сіз Қазақстандағы кісі өлімінің статистикасына көз жүгіртіп көрдіңіз бе? Көрсеңіз, жүрек-қан тамырлары ауруынан қанша адам өледі, есіңіз ме? 73 пайыз! Бұл – барлық өлетін адамның үштен екі бөлігінен де көп. Солардың әрбірінде қан қысымы жоғары немесе тұрақты жоғары болған. Сіз тым болмаса, гипертониямен ауырмаған адамның инфаркттан немесе инсульттен өлгенін көрдіңіз бе? Ондай адам мүлде жоқ. Мен бұған бәс тіге алам. Мәйітханадағы дәрігерлер де ешқашан көрген емес. Өйткені, ондай жағдай кездеспейді. Инсульттен қайтыс болған әрбір адамда жүрек жетіспеушілігі немесе инфаркт миокардынан дүниеден озған кез келген жанның қан қысымы жоғары болған. Әрбірінде! Батыстағылар осының бәрінің түпкі тамыры гипертонияда жатқанын әлдеқашан түсініп қойған. Оны түгел жойып жіберіңізші, ешқандай жүрек ауруы болмайды. Ал күн сайын дәрінің уыстап ішіп тұрсаң да, олар себебінің орнына салдарын емдейтіндіктен, түпкі нәтижесі нөлге тең болып шығады.
Жүрек қан-тамырлары ауруларының барлық жағдайдағы дерлік себептері көтеріңкі қан қысымынан пайда болады. Ол қан тамырларын сілелетіп бітіріп, оның қабырғаларын қиратады. Қан тамырлары осылайша ластана бастайды, сөйтіп, аритмия мен стенокардия пайда болады, жүрек ауруының ишемиясы қарқын алады. Гипертония дамуының көлеміне қарай, кенеттен болатын инсульттің немесе инфаркттың тәуекелі көбейе түседі. Қан қысымы жоғары адам үнемі өмірдің шегінде жүреді. Оның кез келген кезде өліп кетуі әбден мүмкін.
Тілші: Сонда оның емделгені қайда қалады? Гипертониктер үшін шығарылған дәрілердің де түрі көп.
Ибраев: Мәселе соның көптігінде де. Бірақ олардың бәрі жаңа айтып өткендей негізге құрылған. Бұл препараттардың бәрі тек қан тамырларының арнасын кеңейтіп, қысымды уақытша ғана түсіреді, алайда, сонымен бірге тамырлардың қабығына қатты залал келтіріп, жүрекке түсетін салмақты көбейтіп жібереді. Иә, ауру адам сол дәрілерді ішкен кезінде қысқа уақытқа жеңілдеп қалады. Дегенмен, тұтастай алғанда, бұлар емдегеннен гөрі организмге көбірек кері әсер етеді. Олардың көмегімен гипертонияны жазып жіберу тіпті де мүмкін емес. Бұл жерде Азаматтың көтеріп отырғаны өте дұрыс. Егер дәріханалардағы препараттар формуласына қараса, кез келген маман оларды тек басқа жолы қалмаған ең соңғы жағдайда ғана пайдалануға болатынын түсіне қояды.
Тілші: Сіздердің препараттарыңыздың олардан айырмашылығы қандай? Ол гипертонияны біржола жазып жібере ме?
Ибраев: Біздің препарат гипертонияның ең ілкі себебі – ұсақ артериялардағы көмірқышқыл газын едәуір азайтады. Осыдан бастапқы кезде қан қысымы ойнамалы бола бастайды. Бұған қоса, ол ойнамалы қан қысымының екінші себебі болып табылатын қан тамырларының бүлінген қабырғаларын қалпына келтіреді. Сонымен бірге, қан тамырларын тазартады, жүректің ишемия ауруы мен басқа да күрделену үдерістерінің алдын алады. Жүректің ырғағы табиғи қалпына келіп, ол енді тәуекел тәртібінде жұмыс істемейтін болады.
Сонымен қатар біз де, тура Азамат сияқты, бұл мәселеге тіпті де таптаурын жолмен келген жоқпыз. Біз жасап шығарған препарат химиялық формулалардың бір дәріден екінші дәріге көшіп жүре беретін кезекті жиынтығы ғана емес, ол – өсімдік тектілердің күшті концентрациясының керемет құймасы. Бұл оны тек барынша тиімді етіп қана қоймайды, сонымен бірге емдеу курсынан өтіп жатқан кезде толық қауіпсіздікті қамтамасыз етеді.
Дәріні қабылдағанына 2-3 күн өткеннен кейін-ақ адам кенеттен келетін инсульт пен инфаркт қаупінен толық құтылады. Бұдан әрі жүрек-қан тамырлары жүйесінің тазаруы мен қалпына келтірілу үдерісі жүреді. «Кардитальдің» дәріханалық химиядан айырмашылығы, онда жүрекке немесе басқа органдарға кері әсер етушілігі жоқ.
Тілші: Енді сіздердің препараттарыңыз да сол дәріханаларда сатылады ғой. Айтқандай, оның бағасы қандай?
Ибраев: Сіз шетел фармацевтерінің бізге жан-жақтан шабуыл жасағандарын қазір ғана естіп отырсыздар. Олар бастапқыда Азаматқа өз формуласын сатуды да ұсынған. Бірақ олар мұны бұл препаратты өздерінде шығару үшін мұндай қадамға барған жоқ. Керісінше, препаратты өндіріске жібермей қою үшін шықты. Гипертонияны емдеу – қазіргі әлемдегі фармацевтика рыногының ең үлкен табыс көзі. Тек АҚШ-тың өзінде ғана бұл салада миллиардтаған долларға дәрілер сатылады. Ал біздің препарат рыноктағы бұл жағдайды түбірімен өзгертіп жіберуі мүмкін. Себебі, енді «Кардитальдің» бір курсынан кейін-ақ жазылып, қан қысымы мен жүрек ауруынан айығып кетуге болатын кезде ешкім де ескі дәрілерге ақша шаша қоймайды.
Дәріханалық жүйе – фармацевтикалық компаниялармен тығыз байланыста жұмыс жасайтып әріптестер. Әлбетте, олардың табыстары дәрі-дәрмектер сатудан құралады. Олай болса, олар біздің препарат туралы тіпті естігілері де келмейді. Соған қарамастан, бұл гипертонияны жазып шығару мен инсульт немесе инфаркт түріндегі күрделі жағдайлардың алдын алуға арналған әлемдегі бірден-бір ресми ұсынылған препарат болып табылады.
Тілші: Онда, бұл дәрі дәріханаларда сатылмайтын болса, енді қайдан табуға болады?
Ибраев: Біз әдеттегі дәріханалар біз туралы тіпті естігілері де келмейтін болса, онда оларсыз-ақ жол табамыз деп шештік. Сөйтіп, «Кардитальді» тікелей таратудың жолын таптық. Ол ортаңғы буынсыз коммерциялық дәріханалар түрінде жүргізіледі. Біз мұның бірнеше вариантын талқылап көріп, солардың ең тиімдісіне тоқталдық. Енді «Кардитальді» сатып алатын адам №1 онлайн-дәріханаға тапсырыс бере алады, осыдан кейін оған тиісті мамандар хабарласып, кеңес беріп алып, препаратты жөнелтеді. Онлайн-дәріхана 2019 жылғы 6 шілдедегі өкім бойынша құрылып, жұмыс жасап жатыр. Қазір жұрттың бәрінде дерлік интернет бар. Кейбіреулерде тіпті компьютер болмаған күнде де, көп жағдайда телефонмен интернетке шығады. Сол арқылы әркім-ақ тапсырыс тастай алады.
2019 жылғы 25 шілдеге дейін тапсырыс берген әрбір адам «Кардиталь» қорапшасын жеңілдетілген бағамен алады. Бұл – біздің Денсаулық сақтау институтымен бірге жүргізген акциямыз, ол адамдар назарын препаратқа аудару үшін жасалды.
Тілші: Ал қалған жұрт үшін бұл препарат қанша тұрмақ?
Ибраев: Дәрінің қорапшасын өндірістен шығарудың өзіндік құны 72 000 теңгеге жуықтады. Қазір бізге басшылықпен келісім жасасып алудың орайы келді, ол препарат сатушының қолына барып тигенге дейінгі барлық құнды дерлік өзі көтереді. Ол 90 пайыздан да асып түседі. Біздің бағымызға қарай, жоғарыдағылар бұл дәрінің елдің барлық тұрғындары үшін аса маңызды екенін жақсы түсініп отыр. Мұның орнына біз дәрінің формуласын шетелге сатпауға және препараттың өзін сыртқа шығармауға міндеттендік. Ол тек Қазақстанның ішінде ғана сатылады.
